एका सेवाव्रतीची कहाणी

 

 

ठाणे - पालघर जिल्ह्यातील सामाजिक क्षेत्रात गोदुताई परुळेकर, अनुताई वाघ आणि सुनंदाताई पटवर्धन या तीन कर्तबगार महिलांनी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. गोदुताईंनी वनवासी बांधवांवर होणार्‍या शोषणाविरुद्ध आवाज उठविला (रचनात्मक कार्य पुढे आले नाही), तर अनुताई व सुनंदाताईंनी वनवासी बांधवांना ’तिमिरातून तेजाकडे’ (सामाजिक उत्थान) नेले. या तीन विभूतींतील समान दुवा म्हणजे वनवासी बांधवांनी या तिघींना ’ताई’ हे टोपणनाव दिले. गोदुताईंचे कार्य बर्‍यापैकी लोकांसमोर आले आहे; पण त्या तुलनेने उत्कृष्ट दर्जाचे सेवाकार्य असूनही अनुताई व सुनंदाताईंच्या कामाची नोंद घेतली गेली नाही. असो.

 

सुनंदाताईंच्या सेवाकार्याचे पैलू जयश्री कुलकर्णी यांनी आपल्या ’वनवासींच्या वहिनी’ या चरित्रात्मक पुस्तकातून प्रथमच लोकांसमोर आणले आहे. वाईतील एका सुखवस्तू परिवारातील शशिकला घोटवडेकरचा (सुनंदा पटवर्धन) विवाह ठाण्यातील अप्पा उपाख्य वसंतराव पटवर्धन या ध्येयवेड्या स्वयंसेवकांशी होतो. वसंतरावांनी जव्हार, मोखाडा, विक्रमगड या भागांत प्रवास करून वनवासींच्या वेदना समजून घेतल्या. वनवासींच्या उत्थानासाठी ’प्रगती प्रतिष्ठान’ची उभारणी केली. या प्रकल्पकार्याच्या सुनंदाताई सहप्रवासी ठरल्या. घरची समर्थपणे जबाबदारी सांभाळत सुनंदाताईंनी वनवासी बांधवांच्या चेहर्‍यावर हास्य फुलविले. स्वावलंबन, आरोग्य, शिक्षण, व्यसनमुक्ती, शेती आणि ग्रामविकासात भरीव योगदान देत त्यांनी वनवासी बांधवांचा विकास घडवून आणला. कृषी व ग्रामविकासात सौर ग्राम प्रकल्प, शेततळे, बचत गटाच्या माध्यमातून वनवासी बांधवांच्या आर्थिक उन्नतीत सुधारणा घडवून आणल्या. हे सारे चित्रण प्रस्तुत पुस्तकात शब्दबद्ध झाले आहे.

111 पृष्ठांच्या या पुस्तकात सुनंदाताईंचे वाईतील दिवस, वसंतराव पटवर्धन व कुटुंबासमवेतचे जीवन व प्रगती प्रतिष्ठानसाठी व्यतीत केलेल्या कार्यावर प्रकाशझोत टाकण्यात आला आहे. पाच दशके वनवासी बांधवांत राहून त्यांनी आपल्या सामाजिक कार्याचा आलेख चढता ठेवला. प्रस्तुत पुस्तकात अनेक त्रुटी असल्या तरी अशा गोष्टींकडे लक्ष जात नाही. यातून एका सेवाभावी वृत्तीचे दर्शन घडते. म्हणूनच हे पुस्तक प्रत्येकाने वाचावे, असे आहे.