काही घातक युती

 

ती’ हा शब्द उच्चारला की राजकीय पक्ष डोळ्यासमोर येतात. पण युती काही फक्त राजकारणातच होतात असे नाही. दोन किंवा तीन पदार्थांचे संयुग बनते, त्याचा गुणधर्म एकाच बनतो. दोन, तीन संकल्पनांचे एकत्रित येणे म्हणजे युती. त्यांचा गुणधर्म एकच असेल असे सांगता येत नाही. त्या मिश्रणातून योग्य व चांगला फॉर्म्युला तयार होईल की घातक, हे त्याच्या परिणामांवर ठरते. बरेचदा हे परिणाम संमिश्र होतात. चांगले व वाईट दोन्ही. त्या वेळी परिस्थिती कठीण होते. ‘धरले तर चावते, सोडले तर पळते’ अशी अवस्था होते. ‘हे’ योग्य की ‘ते’.. असा निवडीचा पर्यायच हातात राहत नाही. ‘या’बरोबर ‘ते’ स्वीकारावेच लागते. असे समाजाचे प्रवाहपतित होणे दु:खदायक आहे, म्हणून टप्प्याटप्प्यावर योग्य-अयोग्य, चांगले-वाईट याचा विचार करावा लागतो. आजची सधन घरे साधनसंपन्न आहेत, पण मूल्यसंपन्न आहेत का? तशी ती होऊ शकतील का? हा मोठा प्रश्न आहे.

 

 

गेल्या शतकाच्या सुरुवातीला औद्योगिकीकरणाने, तर शेवटच्या दशकात जगभर LPG - म्हणजे Liberalization-Privatization-Globalization -  या त्रिसूत्रीने प्रवेश केला. भारतानेही 1991मध्ये खाउजा - म्हणजे खाजगीकरण, उदारीकरण व जागतिकीकरण या त्रिसूत्रीचा, मुक्त अर्थव्यवस्थेचा स्वीकार केला. याने भारतीय नव्हे, तर जागतिक स्तरावर जगण्याचा पोत बदलला. नोकरी-व्यवसायाच्या अनेक संधी उपलब्ध झाल्या, जनआकांक्षा वाढल्या. या वावटळीत मूल्ये बदलली व बिघडलीही. औद्योगिकीकरणाने स्त्रिया-मुलींना घराबाहेर, उत्पादक काम दिले, कामगार बनवले. जागतिकीकरणाने तर प्रत्येक क्षेत्रावर परिणाम केला. उद्योगांची मालकी सरकारकडून खाजगी क्षेत्राकडे गेली. उद्योगांची संख्या वाढली, संधी वाढल्या. शिक्षण, तंत्रज्ञान, दूरसंचार, दळणवळण अशी अनेक क्षेत्रे खुली झाली. ग्राहकाला विविध वस्तूंचे व सेवांचे पर्याय उपलब्ध झाले. परमिट राज संपले.

 

खाजगी इंजीनियरिंग कॉलेज सुरू झाली. आयटी क्षेत्र बहरले. दूरसंचार व तंत्रज्ञान हे जगण्याचे नवे परिमाण झाले. याचा सर्वांना फायदा झाला. स्त्रियांनाही संधी उपलब्ध झाल्या. परदेश प्रवास, नोकरी, आर्थिक सुबत्ता, नेतृत्वविकास झाला, पण माणसे मशीन झाली. पैसा हा यशाचा मानदंड झालाच, तसेच यश मोजायचे एककही पैसा हेच झाले. यशस्वी, नंबर एक होण्याच्या शर्यतीत साधनशुचितेचा लोप झाला. एक अन्वरत स्पर्धा तयार झाली. त्याचे कुटुंबरचनेवर खोलवर परिणाम झाले. आजची ‘जनरेशन झेन’ ही त्या परिवेशात जन्मलेली पिढी आहे. त्यांचा यशाचा फॉर्म्युला 1-2-3-4-5-6 आहे. एक बायको किंवा नवरा, दोन मुले, तीन बेडरूमचा फ्लॅट, चारचाकी गाडी आणि आतातर पाचही नाही सहा आकडी पगार.. म्हणून आता जागतिकीकरण नको हा पर्यायच उरलेला नाही.

व्यवसायचे खाजगीकरण आणि पूर्वी ‘खाजगी’ असलेल्या कुटुंबाचे सरकारीकरण होताना दिसते आहे. सर्व सदस्यांची काळजी घेण्याची जबाबदारी कुटुंबाची होती. स्त्री सुरक्षा असो, वृद्धसेवा असो वा बालसंगोपान, आता या खाजगी बाबींमध्ये सरकारला लक्ष घालावे लागते. नियम करावे लागतात. पूरक, पर्यायी सेवा उपलब्ध करून द्याव्या लागतात.