‘धनात् धर्मं तत: सुखम्’

 

एक गोष्ट आपल्या सर्वांना लक्षात घ्यावी लागेल की, आता हिंदू धर्मीय हा केवळ भारतापुरता सीमित राहिलेला नाही. भारताखेरीज अन्य देशांचे नागरिकसुद्धा हिंदू धर्मीय आहेत. दक्षिण अमेरिकेत असे अनेक हिंदू आहेत जे दक्षिण अमेरिकेचे रहिवासी आहेत. ते भारतीय नाहीत; पण हिंदू आहेत. त्यांनी हिंदू धर्म स्वीकारलेला आहे. तसंच युरोपमध्येही जे मूळ भारतीय वंशाचे नाहीत अशा अनेक लोकांनी हिंदू धर्म अंगीकारला आहे. आपल्या दक्षिण आशियातली राष्ट्रे पाहा. नेपाळ अभिमानाने स्वतःला हिंदू राष्ट्र म्हणवतो. तिथले लोक नेपाळी आहेत, भारतीय नाहीत. तसेच श्रीलंकेत हिंदू लोक राहतात जे मूळचे श्रीलंकावासी आहेत; पण ते हिंदू धर्माचे पालन करतात. बाली, इंडोनेशिया, व्हिएतनाम या देशांमध्येदेखील कित्येक लोक हिंदू धर्मीय आहेत. ते त्या देशांचे निवासी आहेत, मात्र धर्माने हिंदू आहेत. थोडक्यात, हिंदू म्हणजे फक्त भारतीय मूलवंशाचा किंवा भारतीय सीमेमध्ये राहणारा असं नाही. हिंदू धर्म जगभरात पसरलेला आहे.

 

 

तुलसी गॅबार्ड यांचं नाव तुम्ही ऐकलं असेल. त्या उत्तर अमेरिकेत रिपब्लिकन पक्षाकडून हवाई राज्याचं प्रतिनिधित्व करतात. त्या हिंदू आहेत. आपल्या जागतिक हिंदू आर्थिक परिषदेलाही त्या आलेल्या आहेत. त्या भारतीय नाहीयेत, मात्र अभिमानाने सांगतात की, मी हिंदू आहे. म्हणूनच संपूर्ण विश्वातील हिंदू समाजाला एकत्र करण्यासाठी आम्ही याला जागतिक हिंदू आर्थिक व्यासपीठ- ‘वर्ल्ड हिंदू इकॉनॉमिक फोरम’ म्हटले आहे. शिवाय यातून आम्हाला जगाला हेदेखील सांगायचे आहे की, आता हिंदू समाज केवळ भारतापुरता सीमित राहिलेला नाही, तर तो संपूर्ण जगात पसरलेला आहे. वेगवेगळ्या राष्ट्रांतील, निरनिराळ्या वंशांचे आणि भिन्न भिन्न नागरिकत्व असलेले लोकदेखील हिंदू धर्मीय आहेत. आर्थिक क्षेत्रातील सर्व हिंदूंना समाविष्ट करून घेण्यासाठी आणि त्यांना एका व्यासपीठावर एकत्रित करण्यासाठी ही परिषद आहे.

 

 

 

भारताचे पहिले पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी आपल्या एका पुस्तकात म्हटले होते की, "I am the last Englishman who is ruling India.'' याचा अर्थ लक्षात घ्या, म्हणजे पंडित नेहरूंना आपल्या संस्कृतीचा आणि परंपरांचा अभिमान नव्हता. त्यांना त्या मनापासून आपल्या वाटल्या नाहीत. या वाक्यातून हेच दिसून येतं की, ते त्यांच्या हृदयापासूून ना हिंदू होते ना भारतीय. किंबहुना ते आपल्याच मुळांपासून तुटलेले होते. म्हणूनच त्यांनी भारतासाठी भारतीय विचारसरणीची आर्थिक संरचना न अवलंबता समाजवादी दृष्टिकोन अवलंबला. त्यांनी आपली मूलतत्त्वे सोडून दिली आणि बाहेरची समाजवादी विचारसरणी जवळ केली.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी संविधानाबाबतच्या चर्चांमध्ये समाजवाद स्वीकारण्यास विरोध केला होता. त्यांचे म्हणणे होते की, तुम्ही पुढच्या पिढ्यांना अशा एखाद्या विचारात का बांधून ठेवता? जी अर्थनीती कालानुरूप योग्य असेल, आपल्या देशासाठी उपयुक्त असेल, ती आपण स्वीकारायला हवी, असा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा विचार होता; पण जवाहरलाल नेहरूंना समाजवाद जास्त पटत होता. या समाजवादाचा दुष्परिणाम म्हणजे दुसर्‍या महायुद्धानंतर जसा अन्य पाश्चिमात्य राष्ट्रांचा विकास झाला तसा भारताचा विकास झाला नाही. म्हणजे दुसर्‍या महायुद्धानंतर अमेरिका आणि इंग्लंड हे जागतिक आर्थिक महासत्ता बनले. युरोपनेदेखील खूप आर्थिक प्रगती केली. युद्धात जवळपास संपूर्ण उद्ध्वस्त झालेला जपानही पुन्हा भरारी घेऊन वर आला; पण भारत मात्र विकसित देश बनू शकला नाही. आपल्याला चिडवण्यासाठी, डिवचण्यासाठी 1978 मध्ये राजकृष्णन या अर्थतज्ज्ञाने ‘हिंदू ग्रोथ रेट’ हे शब्द, ही संकल्पना मुद्दाम आणली.

 

 

1991 मध्ये पी. व्ही नरसिंह राव यांनी भारतात मुक्त अर्थव्यवस्था आणून आपली बाजारपेठ अन्य देशांसाठी खुली केली आणि त्यानंतर हळूहळू आपला विकास होऊ लागला. अटलबिहारी वाजपेयी पंतप्रधान झाले तेव्हा आपला आर्थिक वाढीचा दर 9-9.5 च्या वर गेला होता. त्या वेळी डाव्या विचारसरणीच्या अर्थतज्ज्ञांनी आपलं हिंदू म्हणून कौतुक नाही केलं. मात्र त्याआधी जेव्हा आपण विकसित नव्हतो, आपली अर्थव्यवस्था मजबूत नव्हती, तेव्हा नकारात्मकतेने आपल्याला ‘हिंदू’ किंवा ‘हिंदू ग्रोथ रेट’ म्हणून डावे अभ्यासक चिडवत होते. तेच आता जेव्हा आपला विकास होतोय तेव्हा ‘हिंदू ग्रोथ रेट’ असं का नाही म्हणत? हा दुटप्पीपणा आहे. म्हणूनच आम्ही अभिमानाने म्हणतोय की, हे जागतिक हिंदू आर्थिक व्यासपीठ आहे. एवढेच नाही तर आम्ही या माध्यमातून जागतिक अर्थव्यवस्था पुढे घेऊन जाऊ इच्छितो.

 

 

बाकी जी आर्थिक व्यासपीठे आहेत त्यात आणि जागतिक हिंदू आर्थिक व्यासपीठ यात फरक काय आहे, असं मला बरेच लोक विचारतात. जागतिक आर्थिक मंच जो जगात अगदी महत्त्वाचा मानला जातो, तो प्रामुख्याने भांडवलशाही संरचनेवर आधारित आहे. भांडवलशाहीचे हे तत्त्व आहे, की संपत्ती निर्माण करा; पण निर्माण झालेली संपत्ती इतरांमध्ये वाटण्यावर ते विश्वास ठेवत नाहीत. रशिया, चीन इथे ज्या अर्थव्यवस्थेवर भर दिला गेला ती समाजवादी तत्त्वांवर आधारलेली होती. साम्यवादी आणि समाजवादी संरचनेत संपत्ती वाटण्यावर भर आहे. मात्र ते संपत्ती निर्माण करण्याबाबत बोलत नाहीत. चीन तर वेगळाच आहे. चीन वरकरणी दाखवतो की, तो साम्यवादी आहे; पण नीट समजून घेतलं तर लक्षात येईल. आज चीन प्रशासकीय धोरणांमध्ये साम्यवादी विचारसरणी अनुसरतो आणि अर्थव्यवस्थेच्या संदर्भात तो साम्यवादी विचारांचा नाहीये. हे साम्यवादी विचारधारा मानणारे लोक संपत्ती निर्माण करण्याबाबत उदासीन आहेत. आम्ही हिंदू आर्थिक संरचनेमध्ये हिंदू धर्मात जी अर्थशास्त्रीय तत्त्वे सांगितली आहेत त्यांचा अवलंब करतो. हिंदू धर्मात म्हटले आहे, ‘शत हस्ते समाहर, सहस्र हस्ते संकिरा’. म्हणजे शंभर हातांनी संपत्ती निर्माण करा आणि हजारो हातांनी ती वितरित करा, दान करा. थोडक्यात पहा आपल्या हिंदू तत्त्वात दोन्ही गोष्टींचा विचार केला आहे. भांडवलशाही आणि समाजवाद या दोन्ही विचारसरणींप्रमाणे एकांगी विचार न करता आपल्या वेदांमध्ये संपत्तिनिर्मिती आणि समाजासाठी दान, समाजातील अन्य घटकांसाठी रोजगारनिर्मिती या सर्वांचा सुस्पष्ट विचार आहे. हा फरक आहे आमच्या आणि त्यांच्या विचारधारेत.

 

 

जेव्हा हे फोरम चालू केले तेव्हा, हे चालणार नाही, असं मला अनेकांनी म्हटलं. त्यांना मी गमतीत म्हणायचो, ‘मी तर संन्यासी आहे. सगळं सोडूनच आलो आहे. हे नाही चाललं तर अजून एक गोष्ट हातातून गेली असं समजेन.’

असं म्हणत असलो तरी मला हा विश्वास होता की, हे व्यासपीठ यशस्वी होणार. कारण पहिली गोष्ट, अशा व्यासपीठाची आज जगाला गरज आहे. आपल्या लोकांचा विचार करणारं सर्वसमावेशक असं दुसरं व्यासपीठ नाही, हे दुर्भाग्य आहे. दुसरी महत्त्वाची बाब म्हणजे आम्ही प्रामाणिक आहोत, निष्ठावंत आहोत, मेहनत करण्याची आमची तयारी आहे आणि जगाला या अशा आर्थिक संरचनेची गरज आहे. त्यामुळे हे हिंदू मॉडेल निश्चित चालणार, असा मला विश्वास होता. काही रीलिजनवर आधारित आर्थिक मॉडेल्स आहेत. जसं इस्लामिक इकॉनॉमिक फोरम. तो शरियावर आधारित आहे. काही वांशिकता म्हणजे एथनीसिटीवर आधारित आहेत. तसं आमचं मॉडेल हे धर्मावर आधारित आहे. धर्म आणि रीलिजन यामध्ये फरक आहे. ‘धर्म’ ही संकल्पना व्यापक आहे. आमच्या वेदांमध्ये जी तत्त्वे आहेत त्यावर हे आधारित आहे. या विषयावर ‘हिंदू मॅनिफेस्टो’ हे पुस्तक मी लिहीत आहे. पुढच्या पाच-सहा महिन्यांत ते पूर्ण होईल. त्यात तुम्हाला हा विषय सविस्तर वाचायला मिळेल.

 

हे हिंदू व्यासपीठ चालणार नाही, असं सुरुवातीला लोक म्हणत होते; पण 12-13 वर्षे हे अतिशय उत्तम पद्धतीने चालू आहे. फक्त चालूच आहे असं नाही, तर यामध्ये जगभरातले मोठे उद्योजक, राज्यकर्ते, वेगवेगळ्या देशांचे राष्ट्राध्यक्ष, पंतप्रधान, अभ्यासक, नीतितज्ज्ञ, प्रशासकीय अधिकारी असे अनेक मान्यवर सहभागी झाले आहेत. याचाच अर्थ या मॉडेलला जगभरातून मान्यता मिळते आहे. हे व्यासपीठ गेल्या 12 वर्षांत खूप वाढलं आहे. म्हणजेच हे यशस्वी होत आहे.

 

यामुळे दुसरा थेट, दिसू शकणारा लाभ असा झाला की, त्यातून हिंदू धर्मीयांमध्ये एकजूट वाढली. हिंदू एकमेकांना व्यवसायात साहाय्य करत नाहीत, असं म्हटलं जातं. स्वतः यशस्वी होत असताना एकमेकांना पुढे यायला मदत करत नाहीत. या समजाला आम्ही छेद दिला. आज हिंदू उद्योजक जागतिक हिंदू आर्थिक व्यासपीठाच्या माध्यमातून एकत्र व्यवसाय करत आहेत. एका शहरातले किंवा केवळ भारतातले व्यावसायिक नाहीत, तर लांबलांबचे उद्योजक एकमेकांबरोबर काम करत आहेत. एक व्यावसायिक कुठे लांब फिजीसारख्या देशात राहून हजारो किलोमीटर दूर असलेल्या श्रीलंकेत राहणार्‍या हिंदू व्यावसायिकाबरोबर काही योजना बनवत आहे. अशा एकत्र येण्यात या व्यासपीठाचा मोठा हात आहे याचा मला फार अभिमान वाटतो. 100% बदल झाला नसला तरी त्याची सुरुवात निश्चितच झाली आहे याचं समाधान आहे.

 

 

हो... या दोन्हीमध्ये निश्चितच समन्वय आहे. ‘सुखस्य मूलम् धर्म’ असं आपल्याकडे सांगितलं आहे. सुखाचं मूळ धर्म आहे. त्याचा पाया धर्म आहे आणि धर्माचं मूळ परोपकार, दान, दया हे आहे; पण जर तुमच्याकडे संपत्ती नसेल, तुम्ही समृद्ध नसाल, तर तुम्ही दुसर्‍यांना साहाय्य कसं करणार? इंग्रजांच्या गुलामीत प्रदीर्घ काळ राहिल्यामुळे मधल्या काळात आपली अर्थव्यवस्था अगदी रसातळाला गेली होती. आपण गरीब देश झालो होतो. त्यामुळे आपल्याला अन्य देशांकडून मदत मागावी लागत होती. आता आपली अर्थव्यवस्था पुन्हा मजबूत झाल्याने आपण इतर गरजू देशांना मदत करत आहोत. आपण आफ्रिकन राष्ट्रांचं कर्ज माफ केलं. कोविडकाळात किती तरी देशांना लसीकरणासाठी वैद्यकीय साहाय्य केलं. आपण हे करू शकलो, कारण आपली तेवढी क्षमता आहे. जर आपण समृद्ध नसतो, तर परोपकार, दान या तत्त्वांना प्रत्यक्षात कसं आणलं असतं? आणखी एक उदाहरण देतो. दिल्लीमध्ये जी उत्कृष्ट आणि नामवंत महाविद्यालयं आहेत, जसं की हिंदू कॉलेज, हंसराज महाविद्यालय, लेडी श्रीराम. ही महाविद्यालयं शासकीय नाहीत, तर वेगवेगळ्या उद्योजकांची आहेत. हिंदू बनारस विद्यापीठ आज भारतातील पहिल्या क्रमांकाच्या महाविद्यालयांपैकी एक आहे. याला समाजाकडून साहाय्य मिळालं होतं. थोडक्यात, तुम्हाला समाजाला जर काही द्यायचं असेल तर आधी तुमची झोळी भरलेली हवी. गरीब, भुकेकंगाल व्यक्ती कोणाला काय मदत करणार? समाज समृद्ध करण्यासाठी संपत्ती निर्माण करा, समृद्ध व्हा आणि इतरांना समृद्ध करायला मदत करा, हे आपलं हिंदू तत्त्व आहे. आपण केवळ मोक्ष सांगत नाही. धर्म, अर्थ, काम आणि मोक्ष हे चारही महत्त्वाचं, असं मानणारी माझी संस्कृती आहे.

 

‘मेकिंग सोसायटी प्रॉस्परस’ हे वाक्य जरी इंग्रजीमध्ये असलं तरी ते मूळ

 

 

या संस्कृत वाक्यातून प्रेरित आहे.

 

याचा अर्थ असा आहे की, ज्ञान व्यक्तीला विनम्रता देते, विनम्रता व्यक्तीला पात्र बनवते, पात्र व्यक्तीला धनप्राप्ती होते आणि समृद्धी असेल तर योग्य आचरण केले जाते. योग्य आचरणाने व्यक्ती समाधानी बनते. म्हणजे समाज समाधानी आणि आनंदी होण्यासाठी आधी अर्थप्राप्ती गरजेची आहे. तेच आम्ही सोप्या शब्दांत इंग्रजीमध्ये ‘मेकिंग सोसायटी प्रॉस्परस’ म्हटलं.

 

 

आपण जवाहरलाल नेहरूंच्या विचारांमुळे समाजवादी विचारधारेवर आधारित अर्थव्यवस्था आणली. समाजवादात उद्योजक आणि संपत्ती निर्माण करणारे यांच्याकडे आदराने पाहिलं जात नाही. त्यामुळे उद्योजक म्हणजे लुबाडणारे असं एक चित्र बनवलं गेलं. दुसरी गोष्ट म्हणजे याला बॉलीवूडही जबाबदार आहे. बॉलीवूडने उद्योजक-व्यावसायिकांची प्रतिमा खराब करण्याचं काम केलं. मोठे व्यावसायिक हे स्वार्थी, चुकीच्या मार्गाने काम करणारे, समाजाचा विचार न करणारे वाईट असतात, असं चित्रपटांमध्ये दाखवलं गेलं. एखाद्या समुदायाबद्दल जर आदर राहिला नाही, तर समाज त्याच्याकडे सकारात्मक दृष्टीने पाहत नाही. उद्योजकांना भारतात तो आदर अनेक वर्षं मिळाला नाही. त्यामुळे भारतात शासन, प्रशासकीय अधिकारी, राज्यकर्ते आणि उद्योजक यांच्यात एक दरी राहिली. आपल्या देशाला पुढे जायचं असेल, तर आपण उद्योजकांचा आदर करायला हवा. हेच या ‘वर्ल्ड हिंदू इकॉनॉमिक फोरम’च्या माध्यमातून सगळ्यांना सांगायचं आहे.

 

प्राचीन काळात आपले पूर्वज अतिशय विकसित होते. प्रोफेसर अ‍ॅन्गस मॅडिसन यांचं एक पुस्तक आहे- ‘दी वर्ल्ड इकॉनॉमी: अ मिलेनिअल पर्स्पेक्टिव्ह’. यात त्यांनी मागील हजार वर्षांच्या आर्थिक आणि सामाजिक बदलांचा अभ्यास केला आहे. पहिल्या शतकापासून ते 1919 पर्यंतचा भारताचा आर्थिक आलेखदेखील त्यांनी अभ्यासला आहे. या अभ्यासाप्रमाणे, पहिल्या शतकात जगातल्या एकूण उत्पन्नातील 33.9% उत्पन्न भारतीय हिंदू निर्माण करत होते आणि जगभरातील हिंदू मिळून पाहिलं तर त्यांचा वाटा 49% इतका होता. सुरुवातीच्या काही शतकांमध्ये भारतीयांचा जागतिक अर्थव्यवस्थेत सर्वात मोठा वाटा होता. त्यानंतर जेव्हा भारतावर इस्लामिक आक्रमणं होऊ लागली तेव्हा हा आकडा थोडा खाली गेला. इंग्रजांच्या काळात हा आकडा अजून खाली गेला. आपल्या पूर्वजांनी परकीय आक्रमणं व्हायच्या आधी एवढी संपत्ती निर्माण केली होती, भारतवर्षाला एवढं मजबूत आणि समृद्ध केलं होतं, की आपण जवळपास 2000 वर्षं त्या बळावर तग धरून राहिलो आहोत. ग्रीक, पर्शियन, इराणी या लोकांनी आपल्यावर आक्रमणं केली, आपण तेव्हा स्वतःला जपत उभे राहिलो. मग इस्लामिक आक्रमकांनी आपल्याला लुटलं, नुकसान केलं तरी आपण ढळलो नाही. नंतर आलेल्या इंग्रजांनी सगळंच ओरबाडून नेलं. एवढी वर्षं गुलामगिरी आणि आक्रमण सहन करूनही आपण जर टिकून राहू शकतो, तर विचार करा, सुरुवातीला आपल्या पूर्वजांनी आपल्याला किती समृद्ध केलं असेल. आमचे पूर्वज संपत्ती निर्माण करत होते आणि समृद्ध जीवन जगत होते.

 

आपल्याकडे व्यापार्‍यांना श्रेष्ठी म्हणत. नेपाळमध्ये आजही श्रेष्ठ म्हणतात. पंजाबमध्ये व्यापार्‍यांना याच शब्दावरून सेठी म्हटलं जातं. राजस्थानमध्ये त्याचा अपभ्रंश होऊन सेठजी झाला, तर खाली दक्षिणेकडे चेट्टी झाला. म्हणजे आपण संपत्ती निर्माण करणार्‍या व्यापार्‍यांना श्रेष्ठ म्हणायचो. किती छान शब्द आहे हा! किती आदर आहे यात. हिंदू आर्थिक व्यासपीठाच्या माध्यमातून उद्योजक, प्रशासकीय अधिकारी आणि शासन यांना सांगायचं आहे की, सर्वांनी जर एक होऊन एकमेकांना धरून समन्वयानं काम केलं, तर आपली अर्थव्यवस्था पुढे जाण्यापासून कोणी थांबवू नाही शकत.

 

 

जसा शेतकर्‍यांच्या आत्महत्येचा प्रश्न प्रसारमाध्यमांनी लोकांपर्यंत पोहोचवला तसा अजून एक प्रश्न आहे. व्यावसायिकांच्या आत्महत्येचीदेखील समस्या भारतात आहे जी लोकांना माहितीच नाही, कारण हा मुद्दा समाजमाध्यमांनी दाखवलाच नाही. का दाखवलं नाही? कारण उद्योग-व्यवसाय क्षेत्रातल्या लोकांबद्दल आपल्याकडे जेवढी हवी तेवढी सहानुभूती नाही. सहानुभूती नाही, त्यामुळे त्यांच्याबद्दल आदर नाही. आदर नसल्यामुळे त्यांना महत्त्व कमी दिलं गेलं.

 

म्हणूनच मी सातत्याने सांगतो की, संपत्ती, धन आणि रोजगार निर्माण करणार्‍या, देशाला समृद्ध करणार्‍या उद्योजक मंडळींना समाजात आदरसन्मान मिळायला हवा.

 

 

ज्यांना व्यवसाय क्षेत्रात यायचं आहे अशा तरुणांसाठी तर आम्ही खास मदत करण्यास उत्सुक आहोत. तरुणांकडे नवनवीन कल्पना असतात, काम करण्याची ताकद असते, उत्साह असतो, स्वप्नं पाहण्याची आणि ती पुरी करण्याची धडपड असते; पण आपली स्वप्नं पूर्ण करण्यासाठी योजना कशी आखायची, सुरुवात कशी करायची, हे माहीत नसतं. त्यामुळे त्यांना मार्गदर्शन करता यावं, पाठिंबा देता यावा, आर्थिक साहाय्य करता यावं म्हणून आम्ही या वर्षी डब्ल्यू.एच.ई.एफ. लाँचपॅड (WHEF launchpad) चालू केलं आहे. स्टार्टअप चालू करण्यासाठी आर्थिक पाठबळ, प्रशासकीय नियमांबद्दल मार्गदर्शन, तज्ज्ञांकडून सल्ला अशी मदत करू. यासाठी आम्ही अर्ज मागवले होते. त्याला उत्तम प्रतिसाद मिळून तब्बल 2000 अर्ज आले. अर्जदारांनी त्यांचे प्रस्ताव मांडले. काही अभ्यासकांनी त्याची छाननी करून त्यातून 10 अर्ज निवडले. या दहा जणांना आपल्या हिंदू व्यासपीठाकडून आर्थिक साहाय्य आणि मार्गदर्शन मिळेल.

 

 

शिक्षण नाही घेतलं तरी चालेल, असं मानण्याचा जमाना आता गेला. प्रत्येक क्षेत्रात काम करण्यासाठी उच्च शिक्षण हवंच. सूटबूट, टाय घालून माणूस आला म्हणजेच शिकलेला माणूस, अशी प्रतिमा आपल्या प्रसारमाध्यमांनी निर्माण केली आहे. साधुसंन्यासी म्हणजे विभूती लावून लंगोट घातलेला असा असेल, असा आपला दृष्टिकोन बनवला आहे. ख्रिस्ती पाद्री असेल तर कोट, हातात पुस्तक अशी प्रतिमा आहे. मग आमचा साधूदेखील असाच मोठमोठ्या शाळा-महाविद्यालयांमधून शिकलेला का नसेल? साधूहीआय.आय.टी., आय.आय.एम.सारख्या प्रतिष्ठित शैक्षणिक संस्थांमध्ये शिकून आध्यात्मिक क्षेत्रात येऊ शकतात. आमच्या घरी राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचं वातावरण होतं. संघ विचारधारेत मी लहानाचा मोठा झालो. घरी शिक्षणाबद्दल खूप आस्था असल्याने खूप शिकलो. आय.आय.टी.मध्ये गेलो. विद्यार्थिदशेत महाविद्यालयांमध्ये डाव्या विचारसरणीचे लोक खूप होते. त्यांचा प्रभावही पडला आणि त्यांच्याशी वादही खूप झाले. या वादविवादांमुळे मी ठरवलं आणि आपला मुद्दा पटविण्यासाठी वाचन करू लागलो. त्यातून आपले पूर्वज किती महान होते हे समजून आलं. किती विचार करून त्यांनी एक समाजव्यवस्था आणि अर्थव्यवस्था बनवली होती. त्यामुळे आपल्या परंपरा, विचार आणि प्राचीन वैभव याबद्दलचा आदर अधिकच वाढला. त्यांचे आपल्यावरती खूप मोठे ऋण आहे. आपल्या पूर्वजांचे हे ऋण आपण थोडे का होईना फेडायला हवे. या विचारातून व्यासपीठाची संकल्पना मनात आली.

 

 

अगदी अलीकडचाच एक प्रसंग सांगतो. इंदोरचे एक व्यापारी आमच्याशी जोडलेले आहेत. त्यांनी मला सांगितलं की, मी वर्ल्ड हिंदू इकॉनॉमिक फोरममध्ये येतो; पण एक टेक्स्टाइल क्षेत्रातील मोठी कंपनी आहे. त्यांच्या सीईओला मी सतत संपर्क करत आहे, ई-मेल पाठवत आहे; पण त्यांचं मला काही उत्तर येत नाही. मी त्यांना म्हटलं, त्या कंपनीच्या सीईओला मी ओळखतो. मी तुमची भेट घडवीन. ते आमच्या फोरमचे सचिव आहेत. मी दोघांची भेट घडवून दिली. तात्पर्य, अशा व्यासपीठांमुळे तुमची संपर्क क्षमता वाढते, संपर्क क्षेत्राचा विस्तार होतो, तुमच्या ओळखी होतात. व्यवसाय वाढवायला हे फार गरजेचं असतं. नेटवर्किंग, कनेक्टिंग जे म्हणतात ते हेच. यासाठी अशी व्यासपीठं उपयोगी पडतात.

 

आणखी एक उदाहरण... फिजीच्या एका व्यावसायिकाने आम्हाला पत्र लिहिलं. ‘जपानचं चिप्स पुरवण्याचं एक काँट्रॅक्ट त्यांना मिळालं असून हे क्षेत्र माझ्यासाठी नवीन आहे. आम्हाला मार्गदर्शन करू शकता का?’ अशी विचारणा केली होती. आम्ही त्या फिजीच्या नवीन व्यावसायिकाला एका फार मोठ्या दुसर्‍या कंपनीशी जोडून दिलं. त्या कंपनीचा आवाका एवढा मोठा आहे की, एरवी एखाद्या नवख्या व्यावसायिकाला त्या कंपनीबरोबर संपर्क करणं फार अवघड होतं. आमच्या व्यासपीठाच्या माध्यमातून आम्ही त्या दोघांना जोडून दिलं. जपानचं आपलं प्रोजेक्ट पूर्ण करण्यासाठी त्या फिजीच्या माणसाला हिंदू इकॉनॉमिक फोरममुळे एका बड्या उद्योजक कंपनीचं मार्गदर्शन मिळालं. आपली अर्थव्यवस्था सुदृढ करण्यासाठी हे व्यासपीठ अशा प्रकारे काम करतं.

आणखी एक प्रसंग सांगतो. एकदा दिल्लीत आमची एक परिषद होती. तिथे आमच्या एका प्रायोजकाचा लोगो लावलेला होता. या परिषदेला आफ्रिकेतून एक प्रतिनिधी आला होता. तो हिंदू होता. त्यांनी सांगितलं की, ‘माझ्याकडे वॉटर फिल्टर पुरवठा करण्याचं काम होतं. मी एखाद्या दुसर्‍या कंपनीला ते काँट्रॅक्ट देणार होतो. या परिषदेत मी हा लोगो पाहिला. मला वाटलं, चांगलं काम करणारी कंपनी आहे, हिंदू आहे. मग आपण या कंपनीलाच काँट्रॅक्ट देऊ.’ त्या हिंदू कंपनीला आमच्या परिषदेत असल्यामुळे आफ्रिकेचं काँट्रॅक्ट मिळालं. अशी किती तरी उदाहरणं सांगता येतील. खूप प्रसंग आहेत. खूप उद्योजक आहेत, ज्यांना या व्यासपीठानं मोठं केलंय, त्यांची भरभराट केली आहे. त्यांनी आम्हाला भेटून, पत्र पाठवून हे सांगितलं आहे. यावरून लक्षात येतं की, आपण यशस्वी होत आहोत.

 

 

अजून एक गोष्ट मला खास सांगायची आहे. आमच्या परिषदेमध्ये भोजन म्हणून शुद्ध सात्त्विक आहार सगळ्यांना दिला जातो. आमच्या परिषदेमध्ये कोणताही मनोरंजनाचा अथवा कथा-प्रवचन यांसारखा धार्मिक कार्यक्रमही होत नाही. पूर्णपणे व्यावसायिक क्षेत्राशी, आर्थिक क्षेत्राशी निगडित गोष्टी होतात.

 

वर्ल्ड हिंदू इकॉनॉमिक फोरम असे इंग्रजी नाव धारण केले असले तरी आम्ही त्यांची खानपान संस्कृती स्वीकारलेली नाही. आम्ही भारतीय मूल्यसंस्कृतीलाच या माध्यमातून समोर आणले आहे.

 

 

आपल्या क्षेत्राच्या मागण्या आणि समस्या सरकारसमोर मांडून सरकारने या विषयात विचार करणे अपेक्षित असेल तर अर्थसंकल्पाच्या आधी ही परिषद घेऊन सरकारसमोर औद्योगिक क्षेत्राच्या मागण्या, प्रश्न ठेवणे आवश्यक आहे. त्यामुळे दरवर्षी डिसेंबरमध्ये परिषद घेण्याचा आमचा मानस आहे. मुंबईत तर परिषदा होतीलच शिवाय अन्य देशांकडूनदेखील आम्हाला विचारणा होत आहे. ऑस्ट्रेलियामध्ये पुढच्या वर्षी आम्हाला आमंत्रण आहे. ऑस्ट्रेलिया सरकार यजमानपद घेत आहे. रा. स्व. संघाचं शताब्दी वर्ष असल्यामुळे 2025 मध्ये आपल्या भारतात तर आम्ही काही उपक्रम करूच. त्यानंतर नेपाळ सरकारने आम्हाला आमंत्रण दिलंय. त्यानंतर बालीमधून विचारणा होत आहे. या वेळेस तर तुलसी गॅबार्ड यांनी म्हटलंय की, पुढची परिषद हवाईला घ्या. अशा प्रकारे वर्ल्ड हिंदू इकॉनॉमिक फोरमचा व्याप वाढतो आहे.

 

मुलाखतकार - निमेश वहाळकर

अनुवाद: गौरी सुमंत डोखळे