येमेनमध्ये युद्धाचे ढग?

हा सर्व घटनाक्रम जर समजून घ्यायचा असेल, तर आपल्याला थोडे इतिहासात डोकावून पाहावे लागेल. येमेन हा देश, ज्याचे अरब नाव ‘यमन’ आहे, हा फार जुन्या अरबी संस्कृतीतील एक देश आहे. अरेबियन द्वीपकल्पाच्या दक्षिण भागात हा देश आहे. ह्याच्या उत्तरेला सौदी अरेबिया, ईशान्येला ओमान हा देश आहे. दक्षिणेला हिंदी महासागर आणि पश्चिमेला एडनचे आखात आणि पुढे सुवेझ कालव्याकडे जाण्याचा लाल समुद्रातील जलमार्ग आहे. हा एक वाळवंटी आणि डोंगराळ प्रदेश असलेला देश आहे. त्यात दक्षिणेकडील किनारपट्टीकडे आणि देशाच्या उत्तरेकडील भागात मुख्य वस्ती आहे. इथे तेल आणि नैसर्गिक वायू थोड्या प्रमाणात सापडतात. शिवाय डोंगराळ भाग असल्याने इथे शेतीचेदेखील उत्पन्न फार नाही. त्यामुळे हा देश जगातील गरीब देशांतच मोडतो. ह्याचे क्षेत्रफळ साडेपाच लाख चौ.कि.मी. आहे - म्हणजे साधारणपणे महाराष्ट्र आणि कर्नाटक राज्ये मिळून ह्याचे क्षेत्रफळ होते! लोकसंख्या सुमारे तीन कोटी आहे. ह्या देशात मुख्य शहरे म्हणजे सना, मारीब आणि एडन. ह्यातील एडन हे शहर आपल्या ओळखीचे आहे. ब्रिटिश राज्यकाळात एडन हे एक महत्त्वाचे बंदर आणि ठाणे होते आणि विशेष म्हणजे त्याचा कारभार मुंबई इलाख्याच्या गव्हर्नरच्या अधिकारात असे. (1967 साली एडन आणि त्याच्या आसपासचा मुलूख ब्रिटनपासून स्वतंत्र झाला!) त्याचमुळे आपले आद्य स्वातंत्र्यसैनिक वासुदेव बळवंत फडके ह्यांना ब्रिटिशांनी एडन येथील तुरुंगात स्थानबद्ध करून ठेवले होते. तिथेच दुर्दैवाने त्यांचा मृत्यू झाला. जगप्रसिद्ध अंबानी उद्योगसमूहाचे प्रवर्तक आणि संस्थापक धीरूभाई अंबानी हे सुरुवातीच्या काळात एडन येथेच एक पेट्रोल पंपावर उमेदवारी करत होते! ह्या देशाचे पूर्वी दोन भाग होते - उत्तर येमेन, ज्याची राजधानी होती सना आणि दक्षिण येमेन, ज्याची राजधानी एडन होती. पुढे 1990 साली दोन्ही देश एकत्र झाले आणि त्या एकत्र देशाची राजधानी सना आहे. इथे अली अब्दुल सालेह हे राष्ट्रपती झाले. 2011 साली झालेल्या अनेक अरबी देशांतील लोकविद्रोह आणि क्रांतीमध्ये, ज्याला ‘अरब स्प्रिंग’ ह्या नावाने ओळखले जाते, त्यात येमेन इथे सत्तापालट झाला आणि त्यात सालेह ह्यांना 2012 साली सत्ता सोडावी लागली. त्यांच्या जागी अब्द रब्बू मंसूर हादी हे सत्तेवर आले. ह्यांना सौदी अरेबियाचे साहाय्य होते. पण तेव्हापासून हा देश सदैव अंतर्गत यादवीमुळे अशांत आहे. इथे एक गृहयुद्धच चालू आहे. त्या युद्धाचे मूळ कारण म्हणजे, इथल्या नागरिकांमध्ये असलेली शिया मुस्लिमांची मोठी संख्या. इथे शिया 35 टक्के आहेत आणि ते मुख्यत्वेकरून उत्तर येमेन भागात आहेत. उत्तरेला हूथ नावाचे एक शहर आहे, तेथील कडव्या शियापंथी प्रजेने येमेनच्या सुन्नी शासकांविरुद्ध आंदोलन सुरू केले. लवकरचे हे आंदोलन हिंसक झाले आणि त्यातून सप्टेंबर 2014पासून येमेनी गृहयुद्धाला सुरुवात झाली. त्या युद्धात अगदी सुरुवातीलाच हूती बंडखोरांच्या सरकारने राजधानी सनावर ताबा मिळविला आणि पुढे जलद चढाया करत त्यांनी येमेनचा बराच मोठा प्रदेश आपल्या ताब्यात आणला. राष्ट्रपती हादी ह्यांना पळून जाऊन आपली राजधानी एडन येथे हलवावी लागली. ह्या गृहयुद्धात आजवर सुमारे 56,000 लोकांचा बळी गेलेला आहे, तरीही हे थांबण्याची चिन्हे नाहीत. येमेनच्या उत्तरेला असलेला सौदी अरेबिया हा एक सुन्नीबहुल देश आहे. तिथेदेखील 10 टक्के शिया आहेतच. त्यांचे आणि हूती बंडखोरांचे संगनमत आहे आणि त्यामुळे हुती बंडखोर सौदी अरेबियाच्या दक्षिण प्रदेशात हल्ले चढवीत असतात आणि तेथेही अशांतता माजवीत असतात. त्यांचा बंदोबस्त करण्यासाठी सौदी अरेबियाने, त्यांना अमेरिकेने दिलेल्या अत्याधुनिक विमानांद्वारे येमेनवर हवाई हल्ले चालविलेले आहेत. ह्या हवाई हल्ल्यात त्यांना अबू धाबी म्हणजेच संयुक्त अरब अमिरात सरकारने मदत केली आहे. त्या मदतीचा सूड घेण्यासाठी हे सोमवारचे अबू धाबीवरचे हल्ले झालेले आहेत. सौदी अरेबियाने ह्या युद्धात प्रत्यक्षपणे उडी घेतलेली आहे आणि त्यांचे मित्र देश म्हणून यूएई, बहरीन, कुवेत आदी देशांनीदेखील त्या शियाविरोधी युद्धात आपला वाटा उचललेला आहे. असे झाल्यावर शिया बहुसंख्य असलेला इराण कसा मागे राहील! हे एक उघड गुपित आहे की इराण आता हूती बंडखोरांना जहाजमार्गे आधुनिक शस्त्रास्त्रे, पैसे आणि इंधन तेल अशी भरघोस मदत करीत आहे.