अमेरिकी डॉलरला क्रूड धक्का!

 

तर रिझर्व्ह करन्सी होताच; पण त्याला सोन्याशी निगडित ठेवणं हे अमेरिकेला शक्य नव्हतं. तर आता या आर्थिक संकटातून बाहेर पडायचं तर डॉलरची मागणी तर वाढली पाहिजे. अशा वेळेला राष्ट्राध्यक्ष निक्सन यांनी फार मोठी खेळी केली. अमेरिकेमध्ये अमेरिकी सरकार, अमेरिकन ट्रेझरी आणि फेडरल रिझर्व्ह या तीन वेगवेगळ्या संस्था आहेत आणि गमतीचा भाग असा की, अमेरिकन ट्रेझरी आणि फेडरल रिझर्व्ह या अमेरिकन सरकारच्या अखत्यारीत येत नाहीत. तर राष्ट्राध्यक्ष निक्सन यांनी अमेरिकन ट्रेझरी सेक्रेटरी सायमन यांना सौदीमध्ये जाण्यास सांगितलं आणि एक विशिष्ट प्रकारचा करार करण्यासाठी सायमन यांना पाठवलं गेलं. तो करार असा होता की, सौदी अरेबियाने हे जे क्रूड ऑइल आहे ते फक्त डॉलर्समध्ये विकायचं आणि त्याच्या बदल्यात अमेरिका त्यांना लष्करी संरक्षण देईल. इथे पेट्रो-डॉलरचा उदय झाला. यात अजून एक मुद्दा होता, की आलेले डॉलर आणि त्याचबरोबर आलेला नफा हा अमेरिकी सरकारच्या बाँडमध्ये गुंतवायचा. याचा परिणाम हा होता की, संपूर्ण जग तेल म्हणजेच क्रूड ऑइल हे डॉलर्समध्ये खरेदी करेल, त्याच्यामुळे डॉलरची मागणी संपूर्ण जगाकडून वाढली, कारण तेल उत्पादक देश हे हाताच्या बोटावर मोजण्याइतके आहेत आणि तेल वापरणारे देश हे जगातले सगळेच देश आहेत आणि या तेल उत्पादक देशाने, विशेषतः सौदीने जेव्हा तीच गुंतवणूक अमेरिकन सरकारी बाँड्स, रोखे यात करायची. यामुळे झालं काय, तर अमेरिकन सरकारी रोख्यांचं मार्केट हे नेहमीच चढ्या दरामध्ये राहील. इकडे दोन गोष्टींसाठी डॉलरची गरज लागली. एक तेल खरेदीसाठी आणि अमेरिका सगळ्यात सुरक्षित देश असल्यामुळे अमेरिकन सरकारचे रोखे, बाँड घेऊन एक सुरक्षित गुंतवणूक करण्यासाठी इतर देशांना डॉलरची गरज लागली आणि तेल व्यापारातला पैसा हा अमेरिकन रोख्यांमध्ये आल्यामुळे अमेरिकन रोख्यांचा दर हा चढा राहिला. बरं, अमेरिकन रोख्यांचा दर चढा राहिल्यानंतर त्याचाच परिणाम हा कमोडिटी मार्केट, फ्युचर अँड ऑप्शन्स आणि स्टॉक मार्केट म्हणजे शेअर बाजार याच्यावर झाला आणि त्याचाही फायदा अमेरिकेला पर्यायाने डॉलरला झाला. हा जो 1974 मध्ये केलेला करार होता तो करार कुठल्याही लिखित स्वरूपात नव्हता. ही एक गंमत आहे आणि तो जगासमोर यायलाही बराच वेळ लागला. याची कुठलीही अ‍ॅग्रीमेंट स्वरूपातली प्रत अस्तित्वात नाही आणि असं म्हटलं जातं की, हा करार 50 वर्षांसाठी होता आणि 9 जून 2024 ला तो संपला आणि सौदी अरेबियाने जाहीर केलं, आम्ही डॉलरव्यतिरिक्त इतर चलनांमध्येसुद्धा तेल विकू. याचाच अर्थ सौदी अरेबियाने हा करार थांबवलेला आहे. म्हणजे डॉलर आता ना सोन्याशी निगडित ना पेट्रोलशी निगडित.

Just like printed in thin air...