खांडू वांगचुक भुतिया

 

 

दक्षिण सिक्कीम येथील 63 वर्षांचे खांडू वांगचुक भुतिया हे भारतातील चौथ्या सर्वोच्च नागरी पुरस्कार ’पद्मश्री’साठी पुरस्कारार्थींच्या यादीत स्थान मिळवल्यानंतर प्रसिद्धीच्या झोतात आले. 28 मार्च 2022 रोजी राष्ट्रपती भवन, नवी दिल्ली येथे भारताच्या माननीय राष्ट्रपतींच्या हस्ते त्यांना कला श्रेणीतील प्रतिष्ठित पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. या वेळी आपण पद्म गौरव लेखमालेत त्यांच्याबद्दल जाणून घेणार आहोत.

 

 

 

थांगका चित्रकलेमध्ये सिक्कीम हा भारताच्या ईशान्य प्रदेशातील लोकप्रिय प्रदेशांपैकी एक आहे. सिक्कीममध्ये थांगका चित्रकलेचे नाव घेतले, तर खांडू वांगचुक भुतिया हे त्याचे प्रतीक आहे. खांडू हे सिक्कीममधील सर्वात प्रमुख स्वतंत्र थांगका कलाकारांपैकी एक आहेत आणि वयाच्या 15व्या वर्षापासून ते आपल्या कलेचा सराव करत आहेत. खांडू यांनी त्यांचे मास्टर जपा आचो आणि फुंटशोक संगपो यांच्या मार्गदर्शनाखाली ही कला आत्मसात केली आणि त्यांनी या कलाकृतींचे तंत्र आणि शिक्षण उत्तीर्ण केले. सिक्कीममधील जवळपास 400हून अधिक तरुणांना थांगका कलेमध्ये प्रशिक्षित केले आहे. थांगका पेंटिंग, ज्याला हांगका, तांगका, थंका किंवा टंका असेही म्हणतात, हे कापूस, रेशीम, अ‍ॅप्लिकवर तिबेटी बौद्ध चित्र आहे, जे सहसा बौद्ध देवता किंवा पौराणिक दृश्ये दर्शवते. थांगका हे बुद्ध, विविध प्रभावशाली लामांचे, इतर देवतांचे आणि बोधिसत्त्वांचे जीवन दर्शवणारी महत्त्वपूर्ण शिक्षण साधने म्हणून काम करतात. खांडू वांगचुक भुतिया हे थांगका चित्रकलेचे (तिबेटी स्क्रोल पेंटिंगचे) प्रमुख कारागीर आहेत. एक शिक्षक आणि एक कारागीर म्हणूनही ते सुप्रसिद्ध आहेत. हिमालयीन प्रदेशातील कलेचे जतन करण्यात त्यांचे योगदान प्रभावी आणि प्रशंसनीय आहे.

 

 

13 मे 1959 रोजी पश्चिम सिक्कीममधील साक्योंग गावात जन्मलेल्या खांडू वांगचुक यांना त्यांचे वडील एच.ई. डंझिन रिनपोचे यांच्याकडून लहानपणी प्रेरणा मिळाल्याने कलेची आवड लहान वयातच निर्माण झाली. त्यानंतर त्यांना तत्कालीन प्रसिद्ध कलावंत फुंटशोक त्सांगपो आणि जपा आचो यांच्या देखरेखीखाली शिक्षण घेण्याची संधी मिळाली. ते 15 वर्षांचे झाले आणि त्यांनी तरुण वयातच प्राचीन कलेचे प्रशिक्षण घेण्यास सुरुवात केली आणि पुढच्या काही वर्षांत ते एक प्रमुख कलाकार म्हणून प्रसिद्ध झाले. स्वत:ची एक अनोखी शैली तयार करून त्यांनी या कलेमध्ये प्रभुत्व मिळवले. खांडू वांगचुक यांनी ज्ञान स्वत:कडे ठेवले नाही आणि त्यांनी 1982मध्ये प्रशिक्षण केंद्र सुरू केले, जिथे त्यांनी विद्यार्थ्यांना (सामान्यत: गरीब आणि बिघडलेल्या मुलांना) मोफत निवास आणि भोजन प्रदान करून ही कला जोपासली. शिक्षण दिले. बौद्ध धर्माच्या सुप्रसिद्ध उच्चपदस्थ विद्वान लामांनी त्यांच्या थांगकांचे कौतुक केले आणि त्यांना अधिक मान्यता मिळाली आहे.

 

 

 

वांगचुक यांनी सिक्कीममधील नादक मठ (नामची), पेमायांगत्से मठ (पेलिंग) यासारख्या विविध मठांना भेट दिली, ताशी चोलिंग मठ (खेचुपेरी), आलाय गुंपा (रावंगला), बुमतार तमंग मठ (नामची) येथील बौद्धांनी त्यांच्या कलेमध्ये महाकाय भित्तिचित्रांच्या रूपात उत्कृष्ट प्रदर्शन केले आहे. सिक्कीमच्या बाहेर, लडाखच्या हानले येथील ताशी-चोलिंग मठात त्यांनी बौद्ध भित्तिचित्रे साकारली आहेत.

 

 

 

नेपाळमध्ये त्यांनी स्व-शैलीचे आणि बौद्ध पोर्ट्रेटचे काम केले आहे, जिथे ते सिक्कीममधील विद्यार्थ्यांना अनुभवासाठी सोबत घेऊन जातात. नेपाळमधील इतर ठिकाणी दुडजोम गुंपा, टिंचुले गुंपा, मनांग गुंपा यांचा समावेश होतो. ते राष्ट्रीय स्तरावर सूरजकुंड येथेसुद्धा गेले होते. फेअर 2006, इंडिया इंटरनॅशनल ट्रेड फेअर, दिल्ली हाट, ट्रायफेड प्रदर्शने यांसारख्या विविध मोठ्या कार्यक्रमांमध्ये त्यांनी भाग घेतला आहे. त्यांनी जेद्दाह आंतरराष्ट्रीय व्यापार मेळा 2014 आणि थायलंडमधील मेड इन नॉर्थ ईस्ट इंडिया खखमध्ये भारत आणि भारतीय कलादेखील प्रदर्शित केल्या आहेत.

 

 

 

खांडू वांगचुक भुतिया यांना 1981 साली तत्कालीन राष्ट्रपती डॉ. नीलम संजीव रेड्डी यांच्या हस्ते राष्ट्रीय पुरस्कार (हस्तकला) प्रदान करण्यात आला. विविध पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले, ज्यामुळे त्यांना कला जपण्यात मदत झाली. सूरजकुंड मेळा 2006मध्ये त्यांना कला निधी प्रदान करण्यात आला होता. याशिवाय 2001मध्ये त्यांना इंडियन एक्सलन्स अ‍ॅवॉर्डनेही सन्मानित करण्यात आले आहे. विद्यमान केंद्र सरकार असे भारताच्या विविध सुदूर क्षेत्रातील योग्य व्यक्तींचा सन्मान करते आहे, त्याबद्दल केंद्र सरकार अभिनंदनास पात्र आहे. पद्मश्री खांडू वांगचुक भुतिया यांच्या भावी वाटचालीस मनापासून सदिच्छा आहेत.